بقعه
گنبد سبز در اواسط خیابان آخوند خراسانی مشهد در میدانی به همین نام واقع
شده است به گواهی اسناد تاریخی و سفرسنامه های موجود بیش از احداث
خیابانها و معابر جدید شهر بقعه در میان باغی وسیع که ارگ و دارالمکمه در
ضلع غربی آن و قبرستان میر هوا در قسمت شرقی آن بوده قرار داشته است. گویا
علی رغم پافشاری علماء و روحانیون در خصوص حفاظت از بنا به خاطر شخصیت
مدفون و احترام به آن در سال 1316 دستور تخریب بقعه از سوی استاندا وقت
صادر شد که با شروع جزئیات سیاسی شهریور 1320 ناکام ماند پس از مدتی نیز
مقارن با گسترش و توسعه مشهد اطراف آن بصورت میدان طراحی گردید. این نبا
بقولی مدفنس محمد مسومن عارف حکیم قرن نهم هجری است. درستی مشخص نیست که
سه شخصیت خراسانی که در متون با نام محمد مومن شناسایی شدهاند کدامیک در
این بنا مدفونند باستناد قراین تاریخی بقعه در سال 1011 هجری ساخته شده و
کتبیهای که به قلم زیبایی ثلث از زمان شاه عباس دوم بر جای مانده نشان
میدهد احتمالا بنا به سال 1091 ه.ق مرمت شده است گنبد سبز ازداخل ساختاری
چهار ضلعی و در نمای بیرونی بدلیل وجود طاقنماهای دو اشکوبه زوایای آن شکل
هشت گوشه است که با اجیاد فیلپوشها در فضای داخلی نقشه چهار ضلهی بنا
تبدیل به عنصر معماری مدور گردیده و گنبد فیروزهای رنگ زیبائی برفراز آن
قرار گرفته است. پایههای اطراف طاقها تاپیشانی بنا و بخش فوقانی
ازارههای پیرامون نمای خارجی آن مزین به کاشیهای معرسق و متنوعی است که
علاوه بر زیبسائی بیانگر شیوه تزئینی دروه صفویه است نتایج کاوشهای
باستانشناسی در داخل گنبد سبز نشان میدهد که بنا بر فرازب دو سردابه کوچک
و بزرگ تدفینی مجاور همدیگر که دارای بقایای انسانی بودهاند ساخته شده
است همچنین داخل این سردابهها قطعات پراکنده سفال لعابدار برنگهای سبز،
آبی، سفید آبی، فیروزهای و قهوهای جمعآوری گردید.